hawraman nnews:
ثبت جهانی هەورامان و اثرات مثبت و منفی آن در کوتاه‌مدت و بلندمدت/در گفتگو با فعالان فرهنگی و سیاسی کورد

گزارش اختصاصی هەورامان‌نیوز
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گزارشگر: پژمان

 پیشگفتار:
 برای پاسخ به این مسئله که ثبت جهانی هەورامان در سازمان "يونسكو" چه اثراتی خواهد داشت ابتدا باید منطقه هەورامان را از نظر جغرافیایی، سیاسی، تاريخچەی مبارزاتی و تبارشناسی مورد بررسی قرار داد. هەورمان منطقەای وسیع در جنوب استان سنندج و شمال استان کرماشان است. این بخش از کوردستان ایران بنا به دلایل سیاسی و امنیتی بین دو استان و همچنین بین دو کشور عراق و ایران تقسیم شده است، اما مردم آن موفق شده‌اند تمامی ویژگی‌های تباری و فرهنگی خود را تا حد بسیار زیادی حفظ کنند. این ویژگی ها که مهمترین‌شان زبان و پوشش مردم است کە به مهر استانداردی بدل شده برای تفکیک هەورامان از دیگر مناطق کوردستان ایران. از ویژگی‌های هەورامان می‌توان به اهمیت استراتژیک آن از بعد نظامی نیز اشاره کرد کە استقرار یکی از بزرگترین پایگاەهای راداری در ارتفاعات این منطقه دلیل محکمی است بر اثبات این امر. در یک تعریف کلی می‌توان هەورامان را به تصویر کشید؛ هەورامان سرزمینی پهناور است. این منطقه در دل کوه‌های سر به فلک‌کشیده زاگرس قرار دارد که از جنوب غربی به ارتفاعات اورامان‌تخت و از شرق به ارتفاعات کوسالان منتهی می‌شود. پوشش گیاهی غنی هەورامان که شامل درختان بلوط، بنە، گلابی وحشی و زالزالک است، این منطقه را به مکانی اعجاب‌انگیز تبدیل کرده است. منطقه‌ای که به علت فرهنگ خاص مردمش در پاسداشت طبیعت و زیبایی‌های طبیعی آن به یکی از بی‌بدیل‌ترین مناطق اکوتورسیمی در جهان بدل شده است و امروز در آستانه ثبت جهانی قرار دارد. از نظر تبارشناسی باید اشاره داشت که هەورامان را می‌توان همان شهر یا سرزمین " کانیاوه پیرۆزەکان" ( شهر چشمەهای مقدس) دانست؛ چراکه این خطه یکی از آخرین پناهگاه‌های آیین زرتشت بوده و خاموش شدن آتشگاه پاوه پس از گذشت ۸۰۰ سال از بدو ورود اسلام به ایران سندی بر این مدعاست.
    افزون بر این مورد می‌توان به كتاب "اوستا، نانة سيئوی آئین زرتشت - (از گزارش ابراهیم پورداوود) (۱۳۴۴) " نوشته ی "دکتر جلیل دوستخواه "، رجوع کرد. این محقق و باستان‌شناس به زیبایی به تحلیل مراسم پیر شالیار در هەورامان پرداخته است در كتاب "كوردستان و کورد" نیز، "دکتر عبدالرحمان قاسملو" در بخش آیین به این مهم اشاره داشته و مراسم پیرشالیار را شرح نموده است. این اسناد دلیلی محکم است بر این ادعا که ساکنان هەورامان كورد هستند و اصالتشان به بلندای تاریخ، چرا که اسنادی که سخن از شهر چشمەهای مقدس و زیستگاه زرتشت به میان می‌آورند، مردم آن را از نظر تبارشناسی کورد يا ماد می‌دانند. اما موضوع هەورامان و شناخت آن در زمان حال چە اهمیتی می‌تواند داشته باشد؟ اصل ماجرا از ابتدای ماه مهر امسال که اخبار ثبت جهانی شدن هەورامان جدی شد، بسیاری از مقامات محلی و دولتی در این خصوص اظهار نظر کردند؛ از جمله‌ی این افراد می‌توان به "علی اصغر مونسان" وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دولت تدبیر و امید اشاره کرد که در این خصوص به خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری برنا گفته بود: چندین روز است که کارشناسان یونسکو در سنطقه اورامانات حضور دارند و کارشناسی‌ها در این منطقه به علت وسعت زیادی که دارد زمان‌بر است و نتایج ارزیابی پس از اتمام کارشناسی مطرح خواهد شد. این عضو کابینه دولت دوازدهم در ادامه افزود: یکی از ویژگی‌های این پرونده، منظر فرهنگی آن است که ۳۰۰ روستا را در بر می‌گیرد و در مجموع بیش از ۴۰۰ هزار هکتار در محدوده اورامانات قرار دارد که شامل دو استان کرماشان و سنندج می‌شود.
در این گفتگو اشاره شده بود که نماينده " ايكوموس" تیز شخصا در منطقه حضور دارد تا این پرونده زودتر به نتیجه ختم شود. ایکوموس چیست؟ شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها (International Council
( ICOMOS on Monuments and Sites) سازمانی برای نگهداری و پاسداری از اماکن میراث فرهنگی در سراسر جهان است. در پی‌آمد منشور ونیز در سال 1964، ایکوموس در سال 1965 در ورشو پایەگذاری شد. 
اما چرا ثبت جهانی هەورامان اهمیت دارد؟ در دو بازەیی کوتاه‌مدت و بلندملت، قرارگیری هەورامان در لیست ثبت جهانی " يونسكو" با چنین وسعت و شمار روستاها مهم است. در بازەی کوتاه‌مدت آن می‌توان به بحث دخالت‌ها و غارت ثروت‌های تاریخی و باستانی و همچنین نابودی جنگل‌ها و پایان دادن به آتش‌سوزی‌های سریالی اشاره کرد. در بازه‌ی بلند‌مدت نیز، با توجه به قرار‌گیری چرخ ناسیونالیزم كوردستانی در ریل حرکت به سوی دستیابی به هر شکلی از قدرت، این محدوده نمی‌تواند از پتانسیل‌های خود بهره جوید در راستای اشاعه‌ی " صنعت توریسم" و استفاده از این پتانسیل خود سندی است که کوردستان بين چهار کشور تقسیم شده و اکنون این

کوردستان است که تجزيه نگشته، چرا که بخشی از هەورامان اکنون در خاك اقليم كوردستان عراق قرار دارد. اما آیا این دو مشی کوتاه و بلند تم

ام ماجرا خواهد بود؟ آنچه واضح است نمی‌توان کلیت این موضوع و جوانب آن را در زمان کنونی بررسی کرد، چرا که مسیر ثبت جهانی و شکل، میزان و محدودی جغرافیایی ثبت هەورامان تاثیر بسزایی بر اصل موضوع خواهد گذاشت.
   اما در کليت گفتاری از این دست می‌توان به جنبه‌هایی که اکنون بیش از بقيه خودنمایی می‌کنند پرداخت. از جمله مواردی که می‌توان بدان اشاره کرد، مسير حیاتی کوسالان و شاهو است. این بخش از هەورامانات که از نظر سوق‌الجیشی اهمیت بسزایی دارد. | از این رو در صورتی که این مناطق از هەورامان، به ثبت جهانی برسند، امکان دستکاری و برهم‌زدن نظم طبیعی منطقه از جمله آتش‌زدن جنگل‌ها، مراتع و باغات بشدت کنترل خواهد شد و مردم می‌توانند خاطیان را شناسایی و با آنان برخورد کنند، چرا که بر‌هم‌زدن اکولوژی منطقه، سبب از بین رفتن زیرساخت‌های گردشگری درآن شود و سازمان‌های بین‌المللی نیز در این امر می‌توانند همکاری کرده و مانع از ادامە آن شوند. از طرفي فعالیت‌های عمرانی این بخش از کوردستان نیز بشدت محدود خواهد شد و فرم طبیعی منطقه همچنان در شرایط بکر و دست‌نخوردەی خود باقی خواهد ماند. اگر چه دلخوش بودن به این مقدار از سوی دولت بیشتر خیالی باطل می‌نماید، اما این امکان وجود دارد که با اتکا به قوانین بین‌المللی بتوان تا حد زیادی مانع از اقداماتی که ذکر شد گردید. چپاول سرمایه‌های ملی خلق کورد از دیگر موضوعاتی است که در صورت ثبت جهانی منطقه، بشدت كنترل خواهد شد. آثاری همچون گنجینه‌هایی که در غار قوری‌قلعه كشف و يا آثاری همچون "قاران گور" و دهها نمونه‌ی دیگر که شاهدان عینی که در سال‌های نه چندان دور شاهد چپاول آن بودند. این گنجینه‌ها جزو سرمایه‌ها و شناسناسی خلق کورد هستند و در صورت ثبت جهانی به یغما بردن این آثار محدود خواهد شد. در ادامە با یکی از نويسندگان و مورخان اورامی این سوی مرزهای کوردستان گفتگویی داشتم
از دکتر ابراهيم على" در خصوص تاریخچه و تبارشناسی هەورامان سوال کردم و اینکه آیا ثبت هەورامان در یونسکو می‌تواند نقطه‌ی مثبتی داشته باشد؟ ایشان در خصوص تاريخچه‌ی هەورامان و تبارشناسی آن بر این باورند که هەورامی‌ها کورد هستند و تاریخ موجود و متونی که از این خطه در دست است بیانگر فراز و نشیب‌های زیادی است که در این منطقه وجود داشته است و در نهایت هەورامان را می‌توان آخرین زیستگاه زرتشت و ساکنان آن را از خلق کورد دانست. ایشان در ادامه افزودند که: هەورامان دارای تمامی پتانسیل‌های مشخصی از جمله، زبان مختص خود، فرهنگ، پوشش و جغرافیای مشخص و خاص خود است و قابلیت این را دارد که یک بخش منفک از کوردستان باشد، که این هم نشان‌دهنده‌ی اصالت خلق کورد و تاریخچه‌ی کهن آن است بگونه‌ای که در بخش کوچکتر از آن توانایی و ویژگی‌های بدل شدن به یک ملت مستقل را داراست. از دیگر ویژگی‌های هەورامان می‌توان به حفظ اصالت و آداب و فرهنگ و زبان اشاره کرده و تفاوت آن با دیگر بخش‌ها و اقوام کوردستانی را در همین کوشش برای حفاظت از هویت و شناسنامه‌ی خود می‌داند. ایشان زبان کوردی را چنین تعریف کرد که ملت کورد ملتی واحد و دارای زبان كورديست، اما زبان کوردی از زیر مجموعه‌های مختلفی تشکیل شده‌است که یکی از آنها هەورامی است. ایشان این امر را از نقاط ضعف زبان کوردی می‌دانند، اما در عین حال آن را واقعیتی با قابلیت شکوفایی و گسترش‌پذیری نیز می‌دانند، در صورتی که کارشناسان آن را فرموله کرده و ارتقا دهند. در خصوص اینکه ثبت جهانی هەورامان چه تاثیری بر حفظ آثار و آداب و فرهنگ این خطه دارد نیز سایر فعالان سیاسی و فرهنگی کورد نظراتی مشابە داشتند. ابراهيم على امیدوار است که با ثبت جهانی هەورامان، فعالان فرهنگی و سیاسی، و انجمن‌های مدنی و فعالان فرهنگی در سطح بین‌الملل بتوانند مانع از چپاول آثار تاریخی و ثروت‌های خلق کورد در هەورامان شوند و با ثبت تمامی آثار موسیقایی، شعری، معماری، تاریخی و فرهنگی در شناساندن هر چه بیشتر فرهنگ خلق کورد به جهانیان اثرات مثبتی بر جای گذارند. وی در این خصوص به احداث سد داریان اشاره کرده و آن را از فاکتور‌های مهم برای برهم‌زدن نظم طبیعی منطقه و زير آب‌بردن بخش بزرگی از تاريخ و میراث ملت کورد در هەورامان خواند و با اقدام دولت ترکیه در احداث سدی از همین دست و با همین منظور در شمال کوردستان، در منطقه‌ى "باتمان "که سبب زیر‌آب‌رفتن شهر "حصن كيف" شد مقایسه کرد. این تاریخ نگار کورد در پایان بر این اصل تاکید کرد که باید در مسیر ثبت جهانی هەورامان این سهم فراموش نشود که هەورامان به عنوان بخشی از کوردستان به ثبت برسد و المان‌های کوردی آن بر جسته گردند.
در خصوص مزایای کوتاه‌مدت و بلندمدت ثبت جهانی هەورامان از از " آسو حسن‌زاده " استاد دانشگاه و دکترای

حقوق بین الملل سوال کردم که آیا چنین پتانسیلی می‌تواند در آیندەی كوردستان ایران نقطه‌ی حائز اهمیت و اثرگذاری باشد؟ دکتر آسو حسن‌زاده ب

ر این اصل تاكيد داشت در صورتی که دولت و حاکمیت امروز و فردای ایران و در این خصوص شرق کوردستان بخواهد از چنین پتانسیلی بهره گیرد، يقينا توانایی استفاده از امکانات و مزایای ثبت در یونسکو به اهدافی که در راستای شکوفایی منطقه و کمک به اقتصاد آن باشند کمک شایانی خواهد کرد. در آتیه‌ی کوردستان نیز داشتن پتانسیل‌های این‌چنینی به گسترش روابط با دنیای آزاد کمک شایانی خواهد نمود. اما ایشان بر این باور بودند که در کوتاه‌مدت نمی‌توان از حاکمیت فعلی انتظار داشت در راستای شکوفایی بخشی از شرق کوردستان قدم مثبتی بر دارد. این امر نیز به وضوح در تمامیت تاریخ در دست داشتن زمام قدرت و امور، خود را آشکار می‌نماید.
از "ژیوار رسولی" روزنامه‌نگار و محقق و از اعضای پیشین رهبری اتحادیه‌ی ملی دانشجویان کورد در این خصوص چنین نوشت: گرچه فکر نمی‌کنم که ثبت جهانی هەورامان نقاط منفی داشته باشد، با این حال این امر به پتانسیل‌های ما که چقدر و چگونه بتوانیم از این فرصت به نفع کورد استفاده کنیم، برمی‌گردد و این مهم نیز به استعدادهای ما در استفاده از چنین فرصت‌هایی منوط است. سازمان‌های بین‌المللی همچون جهانی کوچک هستند که در آن این امکان وجود دارد که صدای خود را به گوش جهان رساند، در این جهان‌های کوچک شده، این آمار و اطلاعات دقیق و صحیح است که حرف اول را می‌زند و نه شعار‌های سیاسی.
وی ادامه می‌دهد: می‌توانم بگویم یونسکو برای خلق کورد، اکنون مهمتر است از مجمع عمومی سازمان ملل، چرا که مشروعيت گرفتن تاریخی و فرهنگی در سطح بین‌الملل از راهروهای یونسکو می‌گذرد و اگر بتوان تاریخ و فرهنگ خود را در یونسکو ثبت کرد و جهان را از تاریخ و اهمیت میهن‌مان آگاه کنیم، آنگاه است که درهای مجمع عمومی سازمان ملل نیز به روی ما گشوده خواهد شد؛ اگر چه حتى همچون ملتی بی‌دولت در آنجا حضور داشته باشیم اما می‌توان صاحبان قدرت را از این واقعیت مهم شرمنده ساخت. از نگاهی دیگر می‌توان اهميت ثبت جهانی هەورامان را اينگونه ديد، اگر چه که جمهوری اسلامی تلاش دارد این خطه را به عنوان بخشی متفاوت از ایران به ثبت برساند که می‌رساند، اما در انتها این المان‌ها همگی كوردی هستند و اینجا خاک كوردستان است، فرهنگ و فولکلور آن نیز کوردیست. به عبارتی دیگر حاکمیت تلاش دارد میراث ملتی مشخص را به نفع خود در سازمان یونسکو به ثبت برساند و آن را مصادره به مطلوب کند. در واقع این امر بر سر کاغذ ممکن است، اما در بلند مدت حاكميت موفق نخواهد شد، اگر که همزمان با تلاش‌های جمهوری اسلامی در خصوص ثبت جهانی هەورامان در یونسکو، نخبه‌های کورد نیز به زبان‌های زندەی دنیا و در روزنامەها و ژورنال‌های معتبر دنیا به موضوع هەورامان بپردازند. اگر بتوان تحقیقات علمی موثق و آکادمیک را در که در خصوص هەورامان انجام شده به رسانه‌ها و مجلات معتبر جهانی بکشانیم، در صورتی نیز که هەورامان بنام ایران بر روی کاغذ به ثبت برسد، روح و احساس نخبگان بین‌المللی آن را به عنوان بخشی از کوردستان در یونسکو خواهد پذیرفت.
"شورش شاباز" نويسنده و تحلیلگر سیاسی نیز در این رابطه اظهار داشت: اگر چه حاكميت فعلی که همان جمهوری اسلامی است تلاش برای ثبت جهانی هەورامان به نفع خود است، اما در نهایت این امر به نفع ملتمان است، چرا که از منظر قانونی این دولت‌ها هستند که توانایی انجام پروژەهایی در چنین سطحی را دارند و نباید مانع از اجرای آن شد، اما می‌توان با تاکید بر پتانسیل‌های هەورامان همچون بخشی از کوردستان بر این امر صحه گذاشت که حتی بخشی کوچک از کوردستان توانایی بدل شدن به کیسی جهانی را دار است، چه از نظر زبانی که انگر هەورامی را گويش دانست، دارای پتانسیل‌های کافی برای بدل شدن به زبانی كامل است و چه از منظر توانایی خودمدیریتی که هەورامان این امکان را دارد با توجه به مصائب زندگی مدرن، تمامی امکانات مورد نیاز ساکنانش را در سطحی قابل قبول فراهم آورد. از نظر ایشان تاثیرات بلند مدت ٹبت هەورامان در یونسکو می‌تواند به نفع این خطە باشد و دلایل اقتصادی و بهره‌گیری از پتانسیل‌های موجود، خود دلیلی مبرهن بر این ادعاست.

نتیجه گیری: 
در  مجموع فاکتورهای بررسی شده و اظهار نظرات فعالان، کارشناسان و میهن‌دوستان کورد این سهم را به اثبات می‌رساند که اگر چه اکنون این حاکميت فعلی ایران است که در حال ثبت بخشی از خاک کوردستان به نفع خود بر آمده، اما فعالان فرهنگی و سیاسی کوردی می‌توانند از همین فرصت بهره جسته و بخشی از میهن خود را در سازمانی جهانی بنام یونسکو به ثبت برسانند و آن را تبدیل به یک فاکتور مهم بین‌المللی برای صحە نهادن بر وجود ملتی بی‌دولت و میهنی تجزیه شده در بین چهار کشور نمایند. آنچه اکنون مهم است، تلاش برای به ثبت رساندن هەورامان
، 
بە منظور پاسداری از تمامی ارزش‌ها و میراثی است که سال‌ها با کوشش و همت خلق کورد در این خطه از نابودی در امان مانده است، که مسیر فعلی آن را میسر می‌سازد. اما قدم‌های بعدی تشکیل نهادهای مدنی برای تداوم مسیر کنونی و ممانعت از چپاول سرمایه‌های ملی، به آتش‌کشیدن جنگل‌ها، نابود ساختن زيستگاهها و زيست بوم منطقه است. حفظ آثار موسیقایی، آثار مکتوب و اشعار کهن، رسومات کاملا اصيل برخواسته از آیین میترایی و زردشتی، فرهنگ زیبا و اصل گرامیداشت طبيعت و سایر موارد، اکنون به عهده‌ی فعالان مدنی و در کل جماعه‌ی مدنی و تشکل‌های مردم نهاد است. در یک جمله می‌توان ادعا نمود که ثبت هەورامان مهم، اثرگذار و مفید خواهد بود اگر آنگونه که باید و شاید استعداد‌های بهره‌گیری از آن برای خلق کورد را شکوفا نمودن.